ΤΟ ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ ΤΟΥ 2023 ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ

Οι αυτοδιοικητικές εκλογές του 2023 θα διεξαχθούν σε ένα διαφορετικό θεσμικό τοπίο, εκείνο που διαμόρφωσε ο Ν.4804/2021 ο οποίος κατέστρωσε νέο εκλογικό σύστημα ή κατά κυριολεξία επανέφερε το πλειοψηφικό σύστημα που ίσχυσε το 2006 «πειραγμένο» ως προς το ποσοστό εκλογής του Δημάρχου και του Περιφερειάρχη, δηλαδή ορίζει ότι Δήμαρχος ή Περιφερειάρχης εκλέγεται ο υποψήφιος του συνδυασμού που πρώτευσε  υπό την προϋπόθεση ότι έλαβε το 43%+1 των εγκύρων ψηφοδελτίων. Έτσι το όριο της εκλογής στον πρώτο γύρο υποχώρησε από το 50%+1 στο 43%+1 (το 2006 ήταν 42%+1). Σε διαφορετική περίπτωση διεξάγεται επαναληπτική εκλογή μεταξύ των δύο πρώτων συνδυασμών.

Εισάγεται για πρώτη φορά το όριο του  ποσοστού 3% των εγκύρων ψηφοδελτίων για να μετέχει ο συνδυασμός στην κατανομή των εδρών. Συνεπώς συνδυασμοί που έλαβαν ποσοστό εγκύρων ψηφοδελτίων μικρότερο του 3% μένουν έξω από το συμβούλιο.

Ο συνδυασμός του Δημάρχου ή του Περιφερειάρχη λαμβάνει εκ του νόμου τα 3/5 των εδρών και οι επιλαχόντες συνδυασμοί που έχουν υπερβεί το 3%  λαμβάνουν αναλογικά τα 2/5 των εδρών.

Αλλάζει με τον Ν.4804/2021 η μέθοδος κατανομής των εδρών σε σχέση με το παλιό και επαναφερόμενο σύστημα. Με την παλιά μέθοδο ένας αριθμός  των εδρών μοιραζόταν αναλογικά σε όλους του συνδυασμούς με βάση τα αποτελέσματα των πρώτων εκλογών. Τις υπόλοιπες έδρες καταλάμβανε ο νικητής του δεύτερου γύρου για να συμπληρώσει τον αριθμό των 3/5 και εάν περίσσευαν αδιάθετες αυτές τις έπαιρνε ο ηττημένος του δεύτερου γύρου.

Με το Ν.4804/2021 η μέθοδος απλοποιείται. Εξάλλου το αποτέλεσμα είναι το ίδιο, 3/5 στον Δήμαρχο ή Περιφερειάρχη και τα λοιπά στους επιλαχόντες. Με την ισχύουσα μέθοδο εάν υπάρξει δεύτερος γύρος η κατανομή των εδρών οριστικοποιείται μετά την εκλογή του Δημάρχου ή του Περιφερειάρχη ενώ διαφορετικά οριστικοποιείται στον μοναδικό γύρο. Και στις δύο περιπτώσεις οι επιλαχόντες συνδυασμοί λαμβάνουν τις έδρες που τους αναλογούν με βάση τα έγκυρα ψηφοδέλτιά τους στον πρώτο γύρο. Μόνο που η αναλογική περιορίζεται στην κατανομή των εδρών μεταξύ των επιλαχόντων, δηλαδή στα 2/5 των εδρών.

Μετά την κατανομή των εδρών στους συνδυασμούς οι έδρες κάθε συνδυασμού κατανέμονται στις εκλογικές περιφέρειες (δημοτικές ή περιφερειακές ενότητες).

Ο Ν. 4804/2021 περιορίζει επίσης τον αριθμό των μελών των Συμβουλίων. Για παράδειγμα ο Δήμος Χαλκιδέων θα έχει μόνο 39 Δημοτικούς Συμβούλους από 45 που είχε έως τώρα και η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας θα έχει 45 Περιφερειακούς Συμβούλους από 51 που είχε έως τώρα.  Ταυτόχρονα όμως όλοι οι συνδυασμοί μπορούν να έχουν ελάχιστο αριθμό Υποψηφίων Συμβούλων τον αριθμό των μελών του Συμβουλίου και μέγιστο αριθμό έως 150% επιπλέον. Δηλαδή στο παράδειγμά μας στον Δήμο Χαλκιδέων από 39 έως 98 υποψηφίους συμβούλους. Αντίστοιχα ισχύουν και για τις Κοινότητες. Στην Περιφέρεια ο συνδυασμός μπορεί να έχει από 45 έως 113 υποψηφίους περιφερειακούς συμβούλους. Οι αντίστοιχοι ελάχιστοι και μέγιστοι αριθμοί έως τώρα ήταν  45 έως 68 και 51 έως 77. 

Επίσης στους Δήμους που έχουν Κοινότητες ο κάθε συνδυασμός υποψηφίου Δημάρχου  υποχρεωτικά πρέπει να έχει συνδυασμούς κοινοτήτων τουλάχιστον στο 80% των Κοινοτήτων. Οι συνδυασμοί αυτοί πρέπει να έχουν τουλάχιστον ίσο αριθμό υποψηφίων με τον αριθμό των εδρών του Συμβουλίου της Κοινότητας. Συνεπώς ο ελάχιστος αριθμός υποψηφίων για να συμμετάσχει ένας συνδυασμός στις Δημοτικές εκλογές είναι ο αριθμός των εδρών του Δημοτικού Συμβουλίου συν τον αριθμό των εδρών των Συμβουλίων Κοινότητας και τουλάχιστον για το 80% των Κοινοτήτων.

Η επιλογή του νομοθέτη όπως περιγράφεται συνοπτικά παραπάνω συμπυκνώνεται στο εξής: Ο αριθμός των υποψηφίων είναι πολύ μεγάλος αλλά εκείνοι που θα εκλεγούν είναι λιγότεροι και γιατί μειώθηκε ο αριθμός των εδρών και γιατί μόνο τα δύο πέμπτα των εδρών κατανέμονται στους επιλαχόντες συνδυασμούς. Στους συνδυασμούς που δεν θα είναι επιτυχόντες μπορεί να διεκδικούν για παράδειγμα οι 48 υποψήφιοι περιφερειακοί σύμβουλοι μία μόνο έδρα.

Οι επιλογές του νομοθέτη του Ν. 4804/2021 έχουν σαφή στόχο να ενισχύουν την πολιτική δύναμη του Δήμαρχου και του Περιφερειάρχη σε βάρος της δημοκρατικής αντιπροσώπευσης. Η ενίσχυση του Δημάρχου ή του Περιφερειάρχη επιτυγχάνεται και προεκλογικά με την δυνατότητα που τους παρέχει ο νόμος να συγκεντρώσουν υπερβολικά μεγάλο αριθμό υποψηφίων χωρίς αυτό να οδηγεί στην επαύξηση της αντιπροσωπευτικότητας αλλά μόνο στον πολιτικό ανταγωνισμό των υποψηφίων και στην σπατάλη του πολιτικού χρήματος. Είναι εντέλει επιλογές ενίσχυσης του συγκεντρωτισμού στο σύστημα διακυβέρνησης των ΟΤΑ και υποβάθμισης της δημοκρατικής αρχής.

Εν κατακλείδι, το εκλογικό σύστημα του Ν.4555/2018, η απλή αναλογική επέτρεπε την ανάπτυξη πολλών συνδυασμών οι οποίοι εάν δεν προσδοκούσαν την νίκη προσδοκούσαν τουλάχιστον την εκπροσώπησή τους στο Συμβούλιο και εν συνεχεία την ενδεχόμενη συμμετοχή τους στη διοικούσα πλειοψηφία. Με το εκλογικό σύστημα του Ν.4804/2021 αυτή η προσδοκία είναι μάταια. Στην διοίκηση συμμετέχει μόνο ο επιτυχών συνδυασμός. Οι άλλοι μοιράζονται μικρό αριθμό εδρών, συνεπώς είναι βέβαιο ότι θα υποεκπροσωπηθούν. Η εκλογή του Δημάρχου ή του Περιφερειάρχη με 43%+1 θα στερήσει ενδεχομένως και τη ευκαιρία διαπραγμάτευσης για τον δεύτερο γύρο. Η συγκρότηση συνδυασμού με αξιώσεις διεκδίκησης της νίκης προϋποθέτει μεγάλο αριθμό υποψηφίων και κάλυψη του 80% των κοινοτήτων. Ένας λειψός συνδυασμός δεν έχει καμία τύχη.

Τέλος, εάν το διακύβευμα των υποψηφίων Δημάρχων ή Περιφερειακών είναι ο προγραμματικός προσανατολισμός και όχι η ματαιοδοξία ή η ικανοποίηση συγκεκριμένων οικονομικών και όχι μόνο συμφερόντων που επιδιώκουν να διαπλέκονται στην Αυτοδιοίκηση τότε η αναζήτηση ευρύτερων προγραμματικών συνεργασιών κατά την διαδικασία συγκρότησης των συνδυασμών ενδείκνυται και είναι  ευκταία. Αρκεί οι προγραμματικές συνεργασίες να υπηρετούν το συμφέρον της Πόλης ή της Περιφέρειας. Να υπακούουν δηλαδή σε κοινούς πολιτικούς προσανατολισμούς.