Γιατί πρέπει να μετέχουν οι Ενώσεις Καταναλωτών στις δράσεις μείωσης των αστικών αποβλήτων;

Άρθρο του Δημήτρη Κατσούλη

Συνήθως η διαχείριση των αποβλήτων και  εν προκειμένω των οικιακών  αστικών απορριμμάτων εκλαμβάνεται ως περιβαλλοντικό διακύβευμα και γιαυτό, μεταξύ των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, προβάλλεται ως προνομιακό πεδίο των οικολογικών ενώσεων. Εξάλλου στην Ελλάδα όπως και σε όλες τις χώρες όπου η διαχείριση των αστικών αποβλήτων  γίνεται χωρίς την ενεργή συμμετοχή των νοικοκυριών λίγους μόνο πολίτες απασχολεί το θέμα. Αντιθέτως στις χώρες όπου εφαρμόζονται τα συστήματα διαλογής στη πηγή και συνακόλουθα μέθοδοι χρέωσης των νοικοκυριών, με βάση την ποσότητα των απορριμμάτων που παράγουν, η συμμετοχή  των κατοίκων είναι άμεση και συνειδητή.

Στην παρούσα συγκυρία, η Ελλάδα οφείλει να προσαρμοστεί  στις Ευρωπαϊκές Οδηγίες για την πρόληψη της παραγωγής αποβλήτων και τη διαχείριση των αστικών αποβλήτων με διαλογή στην πηγή.  Ο ισχύον Εθνικός Σχεδιασμός, παρά τις αντιφάσεις και παλινωδίες του, συντάσσεται προς τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες και κατευθύνει τα περιφερειακά και τοπικά σχέδια προς την εφαρμογή συστημάτων διαλογής στην πηγή ενώ προτάσσει την πρόληψη παραγωγής αποβλήτων, δηλαδή την μείωση των αποβλήτων που οδηγούνται σε τελική διάθεση στους Χώρους Υγειονομικής Ταφής.  Διαπιστώνεται πάντως ότι  η Πολιτεία τόσο στην κεντρική όσο και στην αποκεντρωμένη διάστασή της, των δήμων συμπεριλαμβανομένων, παραμένει διστακτική και πάντως όχι ενθαρρυντική στην ουσιαστική εφαρμογή συστημάτων μείωσης των αποβλήτων και κυρίως με κίνητρα και συμμετοχή των ίδιων των νοικοκυριών στην επίτευξη των στόχων που θέτουν οι Ευρωπαϊκές Οδηγίες, αρχικά για το κοντινό 2020 και τελικά για το όχι και τόσο μακρινό 2030.

Αναζητώντας  τον σκληρό πυρήνα των κινήτρων  για την μείωση των αστικών αποβλήτων, δηλαδή εκείνων που παράγουν τα νοικοκυριά και συλλέγουν και συγκεντρώνουν με τις υπηρεσίες καθαριότητας οι Δήμοι, διαπιστώνουμε ότι αυτός βρίσκεται στην αναθεώρηση βασικών καταναλωτικών συνηθειών είτε  ως «μανία» υπερκατανάλωσης είτε ως   άσκοπη απαξίωση των χρησιμοποιημένων αγαθών. Η πρακτική της επισκευής και της επαναχρησιμοποίησης είναι  ξένη με τις καταναλωτικές συνήθειες. Ακόμη  και μέσα στην ζοφερή εξαετία της οικονομικής κρίσης.  Η Ευρωπαϊκή Οδηγία για την πρόληψη της παραγωγής των αποβλήτων  αναδεικνύει την επαναχρησιμοποίηση ως μία από τις βέλτιστες πρακτικές για την μείωση των αστικών αποβλήτων.

Οι πολίτες, τα νοικοκυριά, έχουμε εν πολλοίς άγνοια όσων ισχύουν σε άλλες Ευρωπαϊκές και όχι μόνο Χώρες σχετικά με την  σύνδεση της ποσότητας των αποβλήτων που παράγουμε με το ύψος των δημοτικών τελών που πληρώνουμε. Οι τοπικές αρχές διστάζουν να ανοίξουν αυτό το θέμα γιατί οδηγεί σε αγεωγράφητα ακόμη νερά τα έσοδα από την ανταποδοτική υπηρεσία της καθαριότητας. Δεν θα αργήσει όμως η στιγμή που θα αναγκαστούμε να ασχοληθούμε σοβαρά με το θέμα εάν δεν θέλουμε να παραμείνουμε χώρα του τρίτου κόσμου στη διαχείριση των αποβλήτων. Εμείς όμως οι καταναλωτές, οι παραγωγοί, εξαιτίας των αναγκών και των καταναλωτικών μας προτύπων, απορριμμάτων  πρέπει να γνωρίζουμε και κυρίως να απαιτήσουμε  την εφαρμογή  συστημάτων χρέωσης με βάση την ποσότητα των απορριμμάτων που παράγουμε.

Μιλάμε ασφαλώς για το σύστημα «Πληρώνω όσο Πετάω» (ΠΟΠ) το οποίο αποτελεί εκτός από δικαιότερο τρόπο χρέωσης των αντίστοιχων δημοτικών υπηρεσιών και  ουσιαστικό κίνητρο για την βέλτιστη εφαρμογή συστημάτων διαλογής στην πηγή, ανακύκλωσης και γενικότερα ενεργής συμμετοχής των νοικοκυριών στην μείωση των αστικών αποβλήτων. Η εφαρμογή του συστήματος «Πληρώνω όσο Πετάω» συνοδεύεται από μεθόδους ζύγισης των απορριμμάτων που παράγει το νοικοκυριό. Στην μεταβατική περίοδο προσαρμογής των δημοτικών υπηρεσιών καθαριότητας σε ένα νέο περιβάλλον εργασίας και σε νέα οργανωτικά δεδομένα προκρίνεται η εφαρμογή ενός μικτού συστήματος,  δηλαδή πληρωμή ενός παγίου με βάση τον εμβαδόν του ακινήτου ή ένα ενιαίο ποσόν ανά νοικοκυριό και εν συνεχεία σε αυτό προστίθεται το ποσόν που αναλογεί στην ποσότητα των απορριμμάτων, όπως π.χ  τιμολογούνται τα τέλη ύδρευσης.

Με την εφαρμογή της τιμολογιακής πολιτικής που βασίζεται στην ποσότητα των παραγομένων απορριμμάτων το νοικοκυριό «εκπαιδεύεται» στις πρακτικές πρόληψης της παραγωγής απορριμμάτων και μείωσης τελικά όσων καταλήγουν στην τελική διάθεση προωθώντας την ανακύκλωση στη πηγή. 

Υπό αυτή την οπτική γωνία τα αστικά απόβλητα δεν είναι μόνο ρυπαντές του περιβάλλοντος αλλά η παραγωγή τους με βάση το μοντέλο της υπερκατανάλωσης τα καθιστά και πηγή οικονομικής επιβάρυνσης των ίδιων των καταναλωτών. Αντιθέτως η συνετή, ορθολογική διαχείριση και πρωτίστως η μείωση της παραγωγής τους επιφέρει οικονομικό όφελος στα νοικοκυριά είτε λόγω της μείωσης των νέων καταναλωτικών αγαθών εξαιτίας της επαναχρησιμοποίησης είτε λόγω της ανακύκλωσης ή της οικιακής κομποστοποίησης των οργανικών βιοαποβλήτων,  αλλά σε κάθε περίπτωση λόγω της σύνδεσης του κόστους των δημοτικών τελών με την ποσότητα των απορριμμάτων που το νοικοκυριό εναποθέτει στους κάδους.

Η πληροφόρηση, η ενθάρρυνση και η υποστήριξη των νοικοκυριών στην προσαρμογή των καταναλωτικών συνηθειών σε πρακτικές  πρόληψης της παραγωγής και μείωσης των αστικών αποβλήτων πρέπει να γίνει μέλημα των Ενώσεων Καταναλωτών. Η διαχείριση των αστικών απορριμμάτων με αυστηρή τήρηση των κατευθύνσεων των Ευρωπαϊκών Οδηγιών για διαλογή στην πηγή, πρόληψη στην παραγωγή και μείωσή τους πρέπει να αποτελέσει πεδίο διεκδίκησης του καταναλωτικού κινήματος προκειμένου να υπερασπιστεί τα δικαιώματα των καταναλωτών για συμμετοχή στην χάραξη και εφαρμογή πολιτικών που αφορούν άμεσα τα οικονομικά συμφέροντα των νοικοκυριών και την ποιότητα ζωής σε ένα βιώσιμο αστικό περιβάλλον. Η διαχείριση των αστικών αποβλήτων δεν πρέπει να αφεθεί ανεξέλεγκτα σε μεγαλοεπιχειρηματικά ιδιωτικά συμφέροντα ούτε σε συντεχνιακούς συσχετισμούς διατήρησης status quo σε βάρος των συμφερόντων των πολιτών, των καταναλωτών. Η διατήρηση εξάλλου της διαχείρισης στο επίπεδο της πρωτοβάθμιας τοπικής αυτοδιοίκησης αποκτά νόημα και ουσία μόνο όταν γίνει πεδίο ουσιαστικής συμμετοχής των πολιτών στο σχεδιασμό και την εφαρμογή των πολιτικών ορθολογικής και βιώσιμης διαχείρισης.