Ο δρόμος της Οκτωνιάς

Βιβλιοπαρουσίαση

του  Δημήτρη Κατσούλη

Διαβάζοντας το Βιβλίο «Ο δρόμος της Οκτωνιάς», Κείμενα Κυριάκου Καρυστινού, έκδοση Συνδέσμου Απανταχού Οκτωνιατών «Η Ζωοδόχος Πηγή», Αθήνα 2015, σ. 390

Ο ποιητής Αntonio Machado μας έχει χαρίσει μία εμβληματική φράση- στίχο «Διαβάτη, ο δρόμος είναι τα ίχνη σου, και τίποτε άλλο. Διαβάτη, δεν υπάρχει δρόμος, τον δρόμο τον φτιάχνεις προχωρώντας….. Χτύπο το χτύπο, στίχο το στίχο» (Caminante, son tus huellas el camino y nada más;/ Caminante, no hay camino. Se hace camino al andar…../ Golpe a golpe, verso a verso.)

Ο δρόμος της Οκτωνιάς είναι η ιστορική ενσάρκωση του αλληγορικού στίχου του Antonio Machado. Είναι η ιστορία του δρόμου, της αισιοδοξίας και της δημιουργικής ηγεσίας.

«Ο δρόμος της Οκτωνιάς» είναι ο τίτλος του βιβλίου που συνέγραψε ο Κυριάκος Ι. Καρυστινός και εξέδωσε το Σύνδεσμος των Απανταχού Οκτωνιατών με την οικονομική υποστήριξη του Βασίλη Αν. Καρυστινού.

 Είναι η ιστορία της συνεργασίας δύο πραγματικά προοδευτικών φωτισμένων Οκτωνιατών που δούλεψαν αρμονικά για να τραβήξουν το κάρο της προόδου και της ανάπτυξης και μαζί την κλειστή τοπική κοινωνία από το ορεινό και απομονωμένο χωριό της Οκτωνιάς, στην Εύβοια, στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Η δύναμη της δημιουργίας και της προσφοράς στην γενέτειρα γη, η αποκοτιά της γενιάς εκείνων των σημαντικών ανθρώπων που συναντάμε στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου, γενιά άνοιξης πολιτιστικής, κοινωνικής και πολιτικής που την σταμάτησε η λαίλαπα του φασισμού και του πολέμου.

Πρωταγωνιστής ο Βασίλειος Ανέστη Καρυστινός (1886-1957), σπούδασε δάσκαλος και κατέληξε αξιωματικός του Πυροβολικού. Το πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής επέτρεπε σε έναν αξιωματικό να έχει δημοκρατική ψυχή και ανήσυχο κοινωνικό και ηγετικό προσανατολισμό. Ο Βασίλης Καρυστινός υπήρξε ο ιδρυτής και πρώτος γενικός γραμματέας του Συνδέσμου των Απανταχού Οκτωνιατών «Η Ζωοδόχος Πηγή» το 1924 με κύριο σκοπό την  κατασκευή αμαξωτού δρόμου που να συνδέει την Οκτωνιά με το Αυλωνάρι και το επαρχιακό δρόμο Αλιβέρι- Κύμη. Το 1956 λίγο πριν το τέλος της ζωής του τον βρίσκει Πρόεδρο του Συνδέσμου των Απανταχού Οκτωνιατών να ενδιαφέρεται πάλι για την ολοκλήρωση, βελτίωση και συντήρηση του δρόμου. Όλα αυτά τα χρόνια είναι πρώτος και αέναα παρών στα προβλήματα του χωριού γράφοντας επιστολές, διαμαρτυρόμενος προς τις Υπηρεσίες για τα μεγάλα θέματα της Οκτωνιάς αλλά και προς την Κοινότητα και τους συγχωριανούς του προωθώντας πάντα προχωρημένες ιδέες και προτάσεις. Το πάθος του για την Οκτωνιά καταγράφεται στο βιβλίο και στην περιλαμβανόμενη σε αυτό αλληλογραφία τόσο για την πρωτοπόρα επιχείρηση ελαιοτριβείου που είχε στήσει στο χωριό όσο και για την στελέχωση και το κτίσιμο του Δημοτικού Σχολείου.

Στενός συνεργάτης ένας νέος επιστήμονας Οκτωνιάτης ο δάσκαλος Ιωάννης Γ. Βαρδακώστας. Είναι ο σύνδεσμος του Καρυστινού με το χωριό όταν ο Βασίλης Καρυστινός υπηρετεί στην Αθήνα, στην Μακεδονία και αλλού. Ο νεαρός δάσκαλος γίνεται η φωνή του Βασίλη Καρυστινού στις παραινέσεις προς τους Οκτωνιάτες να στηρίξουν το φιλόδοξο εγχείρημα του δρόμου, ενθουσιώδης, υπομονετικός και ταυτόχρονα φιλότιμος και φιλοπρόοδος καταγράφει τις δυσκολίες με την κοινωνία του χωριού, την αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του ιδιώτη Μηχανικού Περικλή Κλάρα που σχεδίασε τον δρόμο με δαπάνες του Συνδέσμου και φιλοξενία στο σπίτι του δάσκαλου. Τις ολιγωρίες των τοπικών κοινοτικών αρχών και τις υστεροβουλίες των προυχόντων, τα αργά αντανακλαστικά της κλειστής τοπικής κοινωνίας.

Οι δύο αυτοί πρωταγωνιστές, ο Βασίλης Καρυστινός και ο στενός συνεργάτης και σύνδεσμός του Ιωάννης Βαρδακώστας, ο καθένας με διακριτό ρόλο, αποτέλεσαν την δημιουργική ηγεσία μίας κλειστής και εκ θέσεως συντηρητικής κοινωνίας που αρέσκεται στην πρόοδο αρκεί να μην πληρώσει ή να μην δώσει την συμμετοχή της όχι γιατί αδιαφορεί αλλά γιατί δεν εμπιστεύεται τις προθέσεις των υπολοίπων. Με βάσανα, με απογοητεύσεις αλλά και με τεράστιο πάθος για τον σκοπό οι ηγέτες κατορθώνουν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες της τοπικής κοινωνίας, να πυροδοτήσουν το έμφυτο φιλότιμό της και να την μετατρέψουν σε συμμέτοχο και μοχλό στην δημιουργία του δρόμου.

Μεταχειρίζονται όλα τα μέσα. Αλλά αξεπέραστης εφευρικότητας είναι το μήνυμα του ίδιου του «δρόμου»  προς τους Οκτωνιάτες. « Είμαι ο δρόμος σας που με αφήσατε στη μέση για τα πείσματά σας και μένω με το πικρό παράπονο. Εχύσατε τόσον ιδρώτα για μένα. Τα σιδερένια χέρια σας και η σκεπάνη σας με πήρανε από τον ανεμόμυλο και με πήγανε στη Λυκόραχη και με βλέπουν όλα τα άλλα χωργιά και με ζηλεύουν. Αλλά τι κρίμα !!! τι αμαρτία!! Με αφήσατε στη μέση. Θα σας έφερνα ευτυχία στο χωργιό. Θα ανεβοκατεβαίνατε και σεις και τα προϊόντα σας με ευκολία και γρήγορα, όπως πάτε τώρα από τον ανεμόμυλο έως την Λυκοράχη. Θα με αφήσετε έτσι να καταστραφώ; Δεν λυπάσθε τους κόπους σας; Έπειτα θα σας γελάνε όλα τα χωργιά και θα λένε ότι δεν είσθε ικανοί για τίποτε. Να πιστεύσω ότι είσθε δειλοί για τόσο λίγη εργασία που χρειάζεται ακόμη να φθάσω στο Αυλωνάρι; Όχι, Όχι σας περιμένω αύριο να έλθετε. Σκεφθείτε τι μεγάλο καό κάνετε στον εαυτό σας και στο χωριό εάν δεν έλθετε. Σας περιμένω (Ο Δρόμος σας) Ιανουάριος 1927».

Ο δάσκαλος και ταυτόχρονα Φοιτητής Νομικής Βαρδακώστας ζητά από τον Καρυστινό να τους προμηθεύσει και με τον νόμο 2435/1920 «περί των δημοτικών και κοινοτικών φόρων» το κείμενο του οποίου όπως γράφει επιτηδείως είχε χαθεί από την Κοινότητα προκειμένου να πιεστεί η Κοινότητα να επιβάλλει την προσωπική εργασία αλλά και να επιμερίσει τις οικονομικές υποχρεώσεις όσων δεν μετέχουν σε αυτήν. Πράγματι στο άρθρο 16 του ως άνω νόμου 2435/1920 (ΦΕΚ 156/Α/14.7.1920) όριζε ότι «1. Προς εκτέλεσιν κοινοτικών έργων δύναται το κοινοτικόν συμβούλιον να επιβάλλη την παροχήν προσωπικής εργασίας εις πάντας τους εν τη κοινότητι ή εν τίσι των αποτελούντων αυτήν συνοικισμών εγκατεστημένους άρρενας κατοίκους του συμπληρώσαντας το 18^ο έτος της ηλικίας αυτών, μέχρι τεσσάρων ημερών κατ΄έτος.» ενώ στο άρθρο 20, παρ.2 του ιδίου νόμου ορίζεται ότι «Οι μη προσερχόμενοι να εργασθώσι και οι μη παρέχοντες προς εργασία τα κτήνη και οχήματά αυτών εντός των υπό του κοινοτικού συμβουλίου τασσομένων προθεσμιών οφείλουσι να καταβάλλωσι εις την κοινότητα το αντίτιμον της εργασίας». Ο θεσμός της προσωπικής εργασίας έχει καταργηθεί από το 1975  και μαζί της καταργήθηκε η συμμετοχή των πολιτών στην εκτέλεση έργων αλλά και στην διαμόρφωση των δημοτικών και κοινοτικών αποφάσεων. Σήμερα όμως όλο και σπανίζουν οι ηγετικές μορφές των τοπικών κοινωνιών που αφιλοκερδώς και χωρίς να κατέχουν αξιώματα στην Κοινότητα έμπαιναν μπροστά και οδηγούσαν με το πάθος, τον λόγο, τις γνώσεις αλλά και τις διασυνδέσεις στις κεντρικές υπηρεσίες στη δημιουργία υποδομών και έργων που άνοιγαν τους ορίζοντες προς την πρόοδο.

Από το Αρχείου του ΕΛΙΑ Λιτανεία στην Οκτωνιά το 1901

Η ιστορία του δρόμου της Οκτωνιάς είναι μία τέτοια ιστορία. Ο δρόμος δεν θα υπήρχε στην ιστορική εκείνη στιγμή εάν το πάθος του Βασίλη Καρυστινού για την δημιουργική προσφορά στο χωριό και το πάθος του Ιωάννη Βαρδακώστα για την αλλαγή στη νοοτροπία της κλειστής κοινωνίας του χωριού δεν δούλευαν σαν ένας «χτύπος στον χτύπο», σαν ένα «στίχος στον στίχο» όπως γράφει ο Antonio Machado, προχωρώντας πάντα μπροστά. Αυτοί άνοιξαν τον δρόμο προχωρώντας, η σκαπάνη και ο κάματος των Οκτωνιατών δούλεψαν με το δικό τους χέρι και το δικό τους μυαλό, με την δική τους αδάμαστη τόλμη η οποία έβγαλε το χωριό από την απομόνωση, τα προϊόντα της Οκτωνιάς, το περίφημο κοκκάρι, και τόσα άλλα κατέβηκαν στο Αυλωνάρι, στην Κύμη, στο Αλιβέρι. Αργότερα οι Οκτωνιάτες βρήκαν δουλειά στο κάρβουνο, στη ΔΕΗ, ανοίχτηκαν στον κόσμο χωρίς να κλείνει πίσω ο γυρισμός στο χωριό, ευκολότερος και γρηγορότερος.

Ο δρόμος της Οκτωνιάς είναι μία ιστορία όμως και για την τοπική κοινωνία. Υπήρξαν ασφαλώς οι πρωτοπόροι ηγέτες της στον δρόμο αλλά οι Οκτωνιάτες ακολούθησαν, έγιναν – με γκρίνια, λιποψυχία, επιφυλάξεις, μιζέρια όπως σε όλες τις κλειστές κοινωνίες- αλλά έγιναν σκαπανείς και οδοιπόροι, χάραξαν όλοι μαζί και ο καθένας ξεχωριστά τον κοινό τους δρόμο στην ανάπτυξη και την προκοπή και ταυτόχρονα χάραξε ο καθένας τον προσωπικό και οικογενειακό του δρόμο στην ευτυχία, την πρόοδο, την ευημερία.

Γενική άποψη της συνοικίας Αλώνια, 1930. Ο Άγιος Νικόλαος στην φάση της κατασκευής. Διακρίνεται ο δρόμος από τον Ανεμόμυλο έως την πλατεία. Αρχείο  ΕΛΙΑ

Εάν κοιτάξουμε πίσω, όσοι γνωρίζουμε τον δρόμο της Οκτωνιάς, παρά τα όσα στην αγωνία τους αποδίδουν οι επιστολές του  Βαρδακώστα και του Καρυστινού, οι Οκτωνιάτες ιδίως όταν βγαίνουν από το χωριό είναι δημιουργικοί, φιλότιμοι, εργατικότατοι, προοδευτικοί. Όπου και εάν ανοίξουν σπιτικό γίνονται υποδείγματα στις νέες τοπικές κοινωνίες που μεταναστεύουν. Για να φθάσουν όμως εκεί προϋπήρξε η χάραξη του δρόμου όχι μόνο στη δύσβατη διαδρομή από τον Ανεμόμυλο στη Λυκόραχη και από κεί στο Αυλωνάρι αλλά και στην ψυχή τους, στο μυαλό και στο ταξίδι, γιατί τον δρόμο τελικά τον κουβαλάς μέσα σου!!!

Η σύγχρονη Οκτωνιά δεν έχει παρά να παραδειγματιστεί από το πάθος του Βασίλειου Καρυστινού και να συνεχίζει να χαράζει νέους δρόμους, σύγχρονους, δημιουργικούς, προοδευτικούς. Δεν αξίζουν για την Οκτωνιά οι κλειστοί ορίζοντες, οι πλαστές συνθήκες, οι αδιέξοδες αντιπαραθέσεις.

Ο Βασίλειος Καρυστινός παρέμεινε φανατικά δωρητής της Οκτωνιάς αφήνοντας το σπίτι του Περιστέρι από κοινού στην Κοινότητα Οκτωνιάς και στον ανηψιό του Βασίλη Καρυστινό, τον χρηματοδότη αυτού του βιβλίου. Σαν Δήμαρχος δεν κατόρθωσα (είναι από εκείνα που κουβαλώ ως παραλείψεις) να ολοκληρώσω τις διαδικασίες αξιοποίησης αυτού του ακινήτου. Η νομοθεσία σε αυτές τις περιπτώσεις ιδίως όταν η εκποίηση πρέπει να γίνει από κοινού με ιδιώτη δεν είναι καθαρή. Μετά ήρθε και η κρίση. Ξεκινήσαμε πάντως την εγγραφή του στο Κτηματολόγιο στην μερίδα του Δήμου και τώρα ίσως εκκρεμούν λίγες ακόμη διατυπώσεις.  Παράλληλα πρέπει ο Δήμος να προσφύγει στο Εφετείο Αθηνών και σε συνεργασία με την Τοπική Κοινότητα και τον Σύνδεσμο των Απανταχού Οκτωνιατών να αιτηθούν την αλλαγή της βούλησης του διαθέτη έτσι ώστε να αναφέρεται σε έναν σύγχρονο κοινωνικό σκοπό για τους νέους της Οκτωνιάς. Να προχωρήσει και η διαδικασία της αξιοποίησης έτσι ώστε η κληροδοσία Βασιλείου Καρυστινού να αποδίδει όφελος στην Οκτωνιά. Δεν είναι το ποσόν αλλά αντιστρόφως είναι η ευγνωμοσύνη και η διαιώνιση του δρόμου που άνοιξε ο Καρυστινός για το χωριό.

Διαβάζοντας το βιβλίο, το οποίο μου προσέφερε ευγενικά η Πρόεδρος του Συνδέσμου των Απανταχού Οκτωνιατών κ. Παναγιώτα Γκαρούτσου- Λυμπεροπούλου με περιβάλανε ωραία συναισθήματα. Πρώτα, για μία ακόμη φορά συνάντησα την δική μου φιλοσοφία για τον δρόμο, την μεταφορική, εκείνη που αποτυπώνει με τους στίχους του  ο Antonio Machado. Δεύτερον, διαπίστωσα πόσο βαθιά είναι η κρυφή δύναμη των Οκτωνιατών για την πρόοδο και την δημιουργία, πόσο πανέμορφος και δυνατός είναι αυτός ο άλλοτε δυσπρόσιτος τόπος. Τρίτο, για μία ακόμη φορά, παρά τα οκτώ χρόνια που είχα την τύχη να τον διοικήσω, ανακαλύπτω τη δυσκολία αλλά και την ομορφιά της προσπάθειας να επικοινωνείς με γνήσια και ειλικρινή ματιά σε κείνο τον τόπο. Ο δρόμος της Οκτωνιάς συνεχίζει να αποτελεί πρόκληση για τον βαδίσεις, να τον καταλάβεις, να συνομιλήσεις μαζί του όχι μόνο κατεβαίνοντας αλλά και ανεβαίνοντας.